Tanım
Borderline (Sınırda) kişilik bozukluğu (SKB), duyguları yönetme sorunları ile karakterize edilen bir zihinsel bozukluktur. Bu bozukluğa sahip kişiler duygusal kontrol kaybı yaşarlar (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Bu bozukluğun temel özelliği istikrarsızlıktır. DSM-5’e göre bu dengesizlikler kişinin ruh halinde bozulmalara, ikili ilişkilerde sorunlara ve benlik imajı dediğimiz kavramda sorunlara neden olur. Bu durum insanları günlük yaşamlarında, sosyal ortamlarında ve çalışma alanlarında da etkilemektedir. Duyguları kontrol etme yeteneğindeki azalma, aşırı ve yoğun dengesizlik, dürtüselliğe yol açar (Amerikan Psikoloji Derneği, 2023). SKB’si olan kişiler duygusal durumlarını çok yoğun ve uzun süre yaşarlar. Duygusal bir uyarana maruz kalmaları sonucunda duygusal ve davranışsal olarak istikrarsız bir sürece girerler ve sonrasında istikrarlı bir duygusal örüntüye dönmeleri çok zordur (National Alliance on Mental Illness, 2023). SKB’nin yanı sıra intihar oranlarında artış, işlevsellikte bozulma, aşırı yoğun ruhsal bozukluklar ve yoğun bir tedavi sürecini beraberinde getirmektedir (Leichsenring ve ark. 2011). Başlangıçta nevroz ve psikoz arasındaki “sınırda” olduğu düşünülen insanlar için kullanılan bir terimdi. Ancak 1980’de SKB, DSM’e ayrı bir başlık altında dahil edilmek üzere iyi bilinen bir bozukluk haline geldi. Psikologlar ve klinisyenler tarafından anlaşılması güç, ayrıca hastalığa yakalananlarda büyük psikolojik ızdıraplara neden olan bir hastalıktır (Butcher ve ark., 2019, s. 344). Hastaların tedaviye yanıt verme oranlarının düşük olmasından, ayrıca terapistlerin ve tedavi sürecine dahil olan kişilerin bu durumla ilgili problemleri olmasından dolayı tedavisi zor bir hastalıktır (Kenberg ve Michels, 2009). Bugün, nüfusun yaklaşık %1 ila %2’sine SKB teşhisi konulabilir. Bu kişilerin %10’u ayakta, %15 ila %20’si ise yatarak tedavi görmektedir (Butcher ve ark., 2019, s. 347). Çalışmalar, SKB teşhisi konan kişilerin %75’inin kadın olduğunu göstermektedir (National Alliance on Mental Illness, 2023). SKB’nin yaşam boyu yaygınlığı yaklaşık %6 olarak görünmektedir (Skodol ve diğerleri, 2022).

Semptomlar
SKB’si olan kişiler çok çeşitli ruh hali değişimlerine sahiptir. Duygusal durumlarında ciddi istikrarsızlık yaşarlar. Çok yoğun bir güvensizlik duygusu hissederler (National Alliance on Mental Illness, 2023). SKB’si olan kişiler, kim oldukları ve kendilerini nasıl gördükleri hakkında net bir fikre sahip olamazlar. Diğer insanlara karşı duyguları hızla ve aniden değişebilir. Birini çok sevmekten çok hızlı bir şekilde o kişiden nefret etmeye kadar gidebilir. Yaşadıkları bu dengesizlik onları duygusal bir acıya sürükler. Bu kişiler yaşadıkları tüm olayları uç bir noktada değerlendirirler. Bir olay onlar için ya tamamen iyidir ya da tamamen kötüdür. İlgi alanları çok çabuk değişebilir. Aynı şekilde değer yargıları da çok hızlı değişir. Aceleci ve pervasızca hareket etme eğilimindedirler (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Diğer belirti veya semptomlar şunları içerebilir: (a) Gerçek veya hayali terk edilmekten kaçınma çabaları. (b) Aile, arkadaşlar ve sevdiklerinizle yoğun ve istikrarsız ilişkiler modeli. (c) Çarpık ve istikrarsız benlik imajı veya benlik saygısı. (d) Aşırı alışveriş, güvenli olmayan seks, madde bağımlılığı, dikkatsiz araba kullanma ve aşırı yeme gibi dürtüsel ve genellikle tehlikeli davranışlar. (e) Kesme gibi kendine zarar verme davranışı. (f) Tekrarlanan intihar davranışı veya tehditleri. (g) Birkaç saatten birkaç güne kadar süren epizotlarla yoğun ve oldukça değişken ruh halleri. (h) Kronik boşluk duyguları. (i) Yoğun ve uygunsuz öfke veya öfke kontrol sorunları. (j) Kendinizden ayrı hissetmek, kendinize beden dışından bakmak veya gerçek dışı hissetmek gibi ayrılık duyguları. (Ulusal Akıl Hastalığı İttifakı, 2023). SKB’si olan her kişi tüm bu semptomları göstermek zorunda değildir. Semptomların süresi, ne sıklıkta ve ne kadar şiddetli yaşandığına göre değişir (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Ayrıca tekrarlayıcı, kendine zarar verme ve kendini kesme davranışları dahil olmak üzere kendine zarar verme davranışları sergileyebilirler. Genel popülasyonla karşılaştırıldığında, bu duruma sahip kişilerde çok daha yüksek oranda kendine zarar verme ve intihar davranışı vardır (Butcher ve diğerleri, 2019, s. 346).

Risk Faktörleri
SKB’ye neyin neden olduğundan emin olmamakla birlikte, araştırmalar temelde üç risk faktörü olduğunu ve bunların birbiriyle ilişkili olduğunu göstermektedir (National Alliance on Mental Illness, 2023). Bu faktörlerin başında genetik gelmektedir. Bir genin spesifik olarak SKB’ye neden olduğunu söyleyemeyiz. Ancak araştırmalar, aile üyenizde SKB varsa, buna sahip olma riskinizin arttığını gösteriyor (Cleveland Clinic, 2022). Diğer bir faktör ise beynin işleyişi olarak adlandırılır. Beyin kimyasallarında sorun varsa; SKB’li kişilerin beyindeki nörotransmitterlerle, özellikle serotoninle ilgili sorunları olduğu düşünülmektedir. Serotonin seviyesindeki değişikliğin dürtüleri kontrol etmede zorluğa neden olduğu düşünülmektedir. Beyin gelişiminde sorun varsa; Araştırmalar, SKB’li kişilerin beyninin 3 bölümünün olması gerekenden daha küçük veya olması gerekenden daha aktif olduğunu gösteriyor. Bu bölümler sırasıyla amigdala, hipokampus ve orbitofrontal kortekstir. Beynin bu bölümleri ruh halinizi düzenlemekten sorumludur (NHS, 2022). Son faktör çevredir. Araştırmalar, SKB’si olan kişilerin çocukluklarında fiziksel veya cinsel istismara uğradığını göstermektedir. Bu çocuklar ihmal edilmiş veya ebeveynlerinden ayrılmışlardır (National Alliance on Mental Illness, 2023). Bu tür travmatik deneyimlerin yanı sıra akıl hastalığı olan bir aile üyesiyle büyümek, bipolar bozukluk gibi SKB geliştirme riskini de artırır (NHS, 2022).

Tanı
DSM-5’e göre Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğunun dokuz kriteri vardır;

1. Gerçek ya da hayali terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çabalar. Not: Kriter 5 kapsamındaki intihara meyilli veya kendini yaralama davranışlarını dahil etmeyin.
2. Aşırı idealleştirme ve değersizleştirme arasında gidip gelen, istikrarsız ve yoğun kişilerarası ilişkiler modeli.
3. Kimlik bozukluğu: Belirgin ve sürekli olarak dengesiz benlik imajı veya benlik duygusu.
4. Kendi kendine zarar verme potansiyeline sahip en az iki alanda dürtüsellik (örn. harcama, seks, madde bağımlılığı, dikkatsiz araba kullanma, aşırı yeme). Not: Kriter 5 kapsamındaki intihara meyilli veya kendini yaralama davranışlarını dahil etmeyin.
5. Tekrarlayan intihara meyilli davranışlar, jestler veya tehditler veya kendini yaralama davranışı.
6. Duygu durumda belirgin bir tepkiselliğe bağlı afektif dengesizlik (örn. yoğun epizodik disfori, iritabilite veya genellikle birkaç saat ve nadiren birkaç günden fazla süren anksiyete).
7. Kronik boşluk duyguları.
8. Uygunsuz, yoğun öfke veya öfkeyi kontrol etmekte güçlük (örneğin, sık sık öfke nöbetleri, sürekli öfke, tekrarlayan fiziksel kavgalar).
9. Geçici, strese bağlı paranoid düşünceler veya şiddetli dissosiyatif semptomlar. (APA, 2012)
   SKB’yi teşhis etmek için net bir test olmamasına rağmen, teşhis belirli bir belirti veya semptoma bağlı değildir (National Alliance on Mental Illness, 2023). Bu durumu teşhis etmek birkaç bileşenden oluşur. Lisanslı bir psikiyatrist veya psikolog, kişiyi klinik bir ortamda değerlendirir. Belirti ve semptomları DSM-5’e göre değerlendirir. Fiziksel sağlığın yanı sıra geçmiş ve şimdiki yaşam durumunu değerlendirir. Gerekli görürse aile ve arkadaşlarıyla da görüşebilir. Gerekirse konsültasyon yapabilir. Elde ettiği tüm verilerden sonra kişiye teşhis koyar (Salters, 2023). Geç ergenlik veya erken yetişkinlik, genellikle SKB’nin teşhis edildiği zamanlardır. Nadir durumlarda, semptomların çok belirgin olması ve 1 yıldan uzun sürmesi durumunda 18 yaşından küçük bireylere de teşhis konulabilir (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Anksiyete, bipolar bozukluk, depresyon, yeme bozuklukları, TSSB ve madde kullanım bozuklukları ve diğer akıl hastalıkları dahil olmak üzere sınırda kişilik bozukluğu ile ilişkilidir. (Salters, 2023).

Tedavi
SKB’yi tedavi etmek için kullanılan ana yöntem psikoterapidir. Bu terapiler bire bir seanslar veya grup seansları olabilir. Grup seansları, insan ilişkilerinde yaşadıkları zorluklar açısından SKB’li kişilere yardımcı olur (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Diyalektik davranışçı terapi (DDT), özellikle SKB için kullanılmakta ve asıl sorunun ruh halindeki dengesizlik olduğunu savunmaktadır (Zanarini, 2009). Bu terapi yöntemi iki kavram üzerinde çalışır. Doğrulama: duygularınızın farkındalığını kazanırsınız, duygularınızın değerli, geçerli ve aynı zamanda gerçek olduğunu kabul edersiniz. Diyalektik; hayatımızdaki her şey ne tamamen iyi ne de tamamen kötüdür, her şeyin aşırı olmadığını kabul edersiniz (NHS, 2022). Kısacası bu terapi yöntemi, duygularınızda yaşadığınız dengesizlik sorunu ile baş etmenizi sağlar (Atria Psychology, 2021). Tedavide kullanılan diğer bir yöntem ise bilişsel davranışçı terapidir (BDT). Bu terapi yönteminde, öncelikle SKB’si olan kişilerin duygu ve davranışlarını etkileyen yanlış düşünme kalıpları belirlenir ve sonra değiştirilir. İşlevsiz düşünce ve davranışları işlevsel hale getirir veya işlevsel olanlarla değiştirir. Her iki terapi de kendine zarar verme veya intihara meyilli davranışlarda önleyici bir rol oynar (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, 2023). Psikodinamik psikoterapi olarak da bilinen aktarım odaklı psikoterapi (Transference-focused psychotherapy-TFP) başka bir tedavi yöntemidir. Bu yöntemde, SKB’si olan kişiler yaşadıkları bozuk ruh halini ve insan ilişkilerindeki zorlukları terapistiyle ikili bir ilişki üzerinden konuşarak iç görüyü arttırırlar. Kazanılan bu farkındalık, yaşamlarında devam eden durumlara entegre edilir (Mayo Clinic, 2022). Şema odaklı terapi (SFT) kullanılan bir başka yöntemdir. Bu yöntem, SKB’si olan kişilerin, işlev bozukluklarını sürdüren dört farklı işlevsiz yaşam şemasına sahip olduğunu savunur; mesafeyi koruyan, cezalandırıcı ebeveyn, terk edilmiş/sömürülen çocuk ve öfkeli/dürtüsel çocuk. Buradaki amaç, işlevsel olmayan bu şemaların kişinin hayatını kontrol etmemesini sağlamak ve ardından iyileşme gerçekleşmektedir (Zanarini, 2009). Şema odaklı terapi, SKB dahil olmak üzere kişilik bozukluklarını tedavi etmek için geliştirilmiş özel bir psikoterapi yöntemidir (Atria Psychology, 2021). Gıda ve İlaç İdaresi, SKB tedavisi sırasında kullanılmak üzere herhangi bir spesifik ilacı onaylamamıştır. Bununla birlikte, bazı ilaçlar semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayrıca bazı ilaçlar depresyon, dürtüsellik, saldırganlık veya kaygının neden olduğu sıkıntı verici durumlara iyi gelebilir. SKB tedavisinde antidepresanlar, antipsikotikler veya duygudurum düzenleyiciler kullanılabilir (Mayo Clinic, 2022).

Vaka Örneği
Mary, SKB teşhisi konan 26 yaşında bir kadın. İntihara meyilli değil fakat kollarını ve bacaklarını kesmek gibi kendine zarar verme davranışları sergiliyor. Reçeteli ilaçları aşırı dozda alarak iki intihar girişimi oldu. İntiharı bir “çıkış yolu” olarak gördüğü için kronik intihar düşüncesi var. Stresli hissettiği için bulunduğu alandan koptuğunu söylüyor. Gerçekte kim olduğunu bilmediğini ve hayatındaki insanlara göre uzun bir süre ilgi alanlarını, kıyafetlerini ve hatta çalıştığı yerleri bile değiştirdiğini söylüyor. Romantik ilişkilerinde de çok hızlı geçişler yaşıyor. Bir gün partnerinin başına gelen en iyi şey olduğunu düşündüğünü, ancak ertesi gün ona katlanamayacağını düşündüğünü itiraf ediyor. Partnerini dürtüsel olarak görmezden gelme, saldırma, bağırma ve hatta ona bir şeyler fırlatma davranışı gösterir. Bu davranışlardan sonra terk edilme korkusunun devreye girdiğini ve partnerinin onun gitmesinden korktuğunu söylüyor. Mary, şu anki partnerinden önce diğer bilinmeyen partnerlerle haftada birden fazla cinsel ilişkiye giriyordu (Society of Clinical Psychology, 2022).

Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz

Stajyer Psikolog Pelin Kaplanoğlu

References
American Psychiatric Association. (2012). DSM-IV and DSM-5 Criteria for the Personality Disorders. American psychiatric association, 15.
American Psychological Association (2023). Borderline personality disorder. https://dictionary.apa.org/borderline-personality-disorder
Atria Psychology (2021). Diyalektik davranış terapisi. https://atriapsikoloji.com/hizmetlerimiz/diyalektik-davranis-terapisi/
Atria Psychology (2021). Şema terapi. https://atriapsikoloji.com/hizmetlerimiz/sema-terapi/
Butcher J., Hooley J. M., Nock M. (2019). Abnormal psychology. Pearson
Cleveland Clinic (2022, May 20). Borderline personality disorder (bpd). https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9762-borderline-personality-disorder-bpd#:~:text=Although%20anyone%20can%20develop%20BPD,female%20at%20birth%20(AFAB).
Kenberg F., Michels R. (2009, May 1). Borderline personality disorder. THE AMERICAN JOURNAL OF PSYCHIATRY. https://ajp.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/appi.ajp.2009.09020263
Leichsenring F., Leibing E., Kruse J., New A. S., Leweke F. (2011, January 1-7). Borderline personality disorder. THE LANCET. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0140673610614225
Mayo Clinic (2022, December 13). Borderline personality disorder. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/borderline-personality-disorder/diagnosis-treatment/drc-20370242
National Alliance on Mental Illness (2023, April). Borderline personality disorder. https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Mental-Health-Conditions/Borderline-Personality-Disorder#:~:text=It’s%20estimated%20that%201.4%25%20of,misdiagnosed%20with%20PTSD%20or%20depression.
National Institute of Mental Health (2023, April). Borderline personality disorder. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/borderline-personality-disorder#:~:text=What%20is%20borderline%20personality%20disorder,impact%20their%20relationships%20with%20others.
NHS (2022, November 4). Causes – borderline personality disorder. https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/borderline-personality-disorder/causes/#:~:text=Environmental%20factors&text=being%20a%20victim%20of%20emotional,drink%20or%20drug%20misuse%20problem
NHS (2022, November 4). Treatment – Borderline personality disorder. https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/borderline-personality-disorder/treatment/
Salters K. (2023, March 21). BPD Criteria for Diagnosis. VERY WELL MIND. https://www.verywellmind.com/borderline-personality-disorder-diagnosis-425174
Skodol A., Stein M. B., Friedman M. (2022, June 2). Borderline personality disorder: epidemiology, pathogenesis, clinical features, course, assessment, and diagnosis. UPTODATE. https://www.uptodate.com/contents/borderline-personality-disorder-epidemiology-pathogenesis-clinical-features-course-assessment-and-diagnosis/print
Society of Clinical Psychology (2022). Case study mary (borderline personality disorder). https://div12.org/case_study/mary-borderline-personality-disorder/
Zanarini M. C. (2009, October 6). Psychotherapy of borderline personality disorder. WILEY ONLINE LIBRARY. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1600-0447.2009.01448.x