Tanım
Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (KOKGB), çocuk ve ergenlerde sık görülen ve bazı davranış sorunlarının gözlendiği yıkıcı saldırganlığın merkez olduğu rahatsızlıklardan biridir. Ebeveynler, öğretmenler veya diğer yetişkinler gibi otorite figürlerine karşı inatçı, itaatsiz ve düşmanca bir davranış modeli ile karakterize edilir. KOKGB’li çocuklar genellikle, günlük işlevlerini ve ilişkilerini önemli ölçüde etkileyen bir olumsuzluk, tartışmacılık ve meydan okuma modeli sergilerler (DeMaso, 2012). “Muhalif (Karşıt)” terimi, sosyal olarak kabul edilebilir davranış kurallarını ve normlarını ihlal eden eylemleri ifade eder. Sosyal olarak kabul edilebilir kurallara, normlara ve otorite figürlerine ısrarlı bir şekilde karşı gelme veya bunlara meydan okuma örüntüsü ile karakterize edilen davranışı ifade eder. KOKGB’li çocuklar ve ergenler genellikle otorite konumundaki kişilere meydan okuyan, itaatsiz ve muhalif olarak görülen davranışlarda bulunurlar (Aurora Health Care, 2023). KOKGB’de görülen karşıt olma davranışı, tipik çocukluk yaramazlık davranışının ötesine geçer ve bireyin ilişkilerini, okuldaki veya evdeki işleyişini ve genel refahını önemli ölçüde etkileyebilir. KOKGB tanısı için tipik çocukluk yaramazlıklarının ötesine geçen kalıcı ve yıkıcı davranışların varlığını gerektirdiğine dikkat etmek önemlidir. KOKGB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik, çevresel ve sosyal faktörlerin bir kombinasyonundan etkilendiğine inanılmaktadır (The American Journal of Psychiatry, 2006). Araştırmalara göre, çocukların %2 ila %11’i KOKGB’den etkileniyor. Bazı çocuklara yanlış teşhis konulabileceği ve gençlerden oluşan bir popülasyonda genellikle eksik teşhis konulacağı düşünüldüğünde, bu geniş bir aralıktır (Cleveland Clinic, 2022). KOKGB belirtileri zaman içinde sabit kalma eğilimindedir ve davranış bozukluklarından farklı bir gelişimsel örüntüye ve cinsiyet dağılımına sahiptir (Rey, 1993). Bebeklikten ergenlik çağına kadar KOKGB erkeklerde, kızlardan daha yaygındır. KOKGB tipik olarak çocuklukta başlar ve normatif yıkıcı davranışlardan dolayı okul öncesi çağda güvenilir bir şekilde ayırt edilebilir. Çalışmalar tutarlı bir şekilde bu gelişim evrelerindeki erkeklerde KOKGB dağılımının daha yüksek olduğunu göstermiştir. KOKGB’nin erkeklerde daha sık teşhis edilmesine rağmen, kızlarda da görüldüğünü not etmek önemlidir. KOKGB’nin tanı kriterleri ve semptom sunumu cinsiyete özgü değildir ve kızlar da bozukluğun kriterlerini karşılayabilir. Kız ve erkek çocuklar arasındaki sosyalleşme, kültürel beklentiler ve dışa vurum davranış kalıplarındaki farklılıklar gibi faktörler, KOKGB tanılarında gözlenen cinsiyet eşitsizliğine katkıda bulunabilir (Burke ve Romano-Verthelyi, 2018). DSM-5 kriterlerine göre belirtiler şu şekilde görülmelidir: Kızgın/Asabi Ruh Hali; 1. Sık sık öfkelenir. 2. Genellikle alıngandır veya kolayca sinirlenir. 3. Sık sık kızgın ve küskündür. Tartışmacı/Karşı Gelen Davranış; 4. Çoğunlukla çocuklar otorite figürleriyle veya ergenler ise yetişkinlerle tartışır. 5. Otorite figürlerinden gelen taleplere veya kurallara uymayı çoğu zaman aktif olarak reddetme. 6. Çoğu zaman kasıtlı olarak başkalarını kızdırma. 7. Kendi hatalarından veya uygunsuz davranışlarından dolayı sıklıkla başkalarını suçlama. Kindarlık; 8. Son 6 ayda en az iki kez kinci veya kinci olmuş olma (APA, 2012). KOKGB teşhisi konan bazı çocuklar, müdahale ve tedavi olmaksızın saldırgan ve suçlu davranışlarla karakterize edilen davranış bozukluğu (CD) geliştirmeye devam edebilir. KOKGB’li çocukların tedavisinde üç yöntem vardır; Ebeveyn eğitimi, işlevsel aile terapisi, bakımın tutarlılığı (Better Health Care, 2014).

Risk Faktörler
Pek çok psikolojik bozuklukta olduğu gibi, KOKGB’nin ortaya çıkmasına neden olan birçok faktör vardır. Birinci risk faktör genetiktir ve kendi içinde ikiye ayrılır. Genetik faktörler: KOKGB’nin kalıtsal bir bileşene sahip olduğu, yani aile içerisinde geçiş sağlayabileceği anlamına geldiği bulunmuştur. Ailede KOKGB öyküsü, davranış bozukluğu veya diğer akıl sağlığı sorunları olması KOKGB geliştirme riskini artırır. KOKGB’deki rollerini daha iyi anlamak için belirli genler ve genetik varyasyonlar üzerinde çalışılmaktadır. Mizaç ve fizyolojik tepkisellik: KOKGB’li bazı çocuklar daha tepkisel veya dürtüsel bir mizaca sahip olabilir. Muhalif ve meydan okuyan davranışların gelişimine katkıda bulunabilecek şekilde, artan duygusal tepkilere sahip olabilirler veya stres faktörlerine karşı daha duyarlı olabilirler (Liu ve diğerleri, 2017). Psikoloji önemli bir risk faktörüdür. KOKGB’li çocuklar, dikkat ve yürütücü işlevlerde bilişsel önyargılar ve eksiklikler sergileyebilir. Odaklanma, dikkati sürdürme ve dürtüsel tepkileri engellemede zorluk yaşayabilirler. Bu bilişsel ve dikkat güçlükleri, KOKGB’de gözlenen meydan okuma ve karşı gelme davranışlarına katkıda bulunabilir. Ayrıca, genellikle üzgün, kıskanç, ebeveynlerine bağlı veya duygusal olarak ihmal edilmiş çocukların KOKGB geliştirme olasılığı daha yüksektir (School of Behavioral Health, 2019). Sosyal kategori ile ilgili olan risk faktörlerinin de KOKGB üzerinde etkisi vardır. Düşük akademik performans, öğretmenlerle veya akranlarla çatışmalar ve sık disiplin sorunları gibi okul ortamındaki zorluklar KOKGB belirtilerine katkıda bulunabilir. Okuldaki olumsuz deneyimler çocuklarda hüsrana, öfkeye ve karşıt davranışlara yol açabilir. Olumsuz akran etkileri ve sapkın akran gruplarıyla ilişkiler, KOKGB gelişimine katkıda bulunabilir. KOKGB’li çocuklar, muhalif ve anti-sosyal davranışlarda bulunan akranları tarafından çevrelendiğinde, bu davranışları taklit edebilir ve pekiştirerek kendi muhalif eğilimlerini daha da şiddetlendirebilir (Mayo Clinic, 2023). Aynı zamanda önemli olan son risk faktörü, ebeveynlik ile ilgilidir. Kuralları ve sonuçları tutarsız bir şekilde uygulayan ebeveynler, KOKGB gelişimine katkıda bulunabilir. Kurallar ve sonuçlar tutarlı bir şekilde uygulanmadığında, çocuklar kendilerinden beklenen davranışlar konusunda kafa karışıklığı yaşayabilir, karşıt ve meydan okuyan davranışları sergileyebilir. Sert fiziksel disiplin, sözlü saldırganlık veya aşırı ceza ile karakterize edilen, sert veya cezalandırıcı ebeveynlik, KOKGB riskini artırabilir. Bu ebeveynlik uygulamaları çocuklarda artan saldırganlık, meydan okuma ve düşmanlığa yol açabilir (Noordermeer ve diğerleri, 2017).

Koruyucu Faktörler
Koruyucu faktörler, Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğunun (KOKGB) gelişimine karşı tampon oluşturabilen veya etkisini azaltabilen koşullar veya özelliklerdir. Olumlu ebeveyn-çocuk ilişkisi çok önemlidir. Ebeveynler ve çocuklar arasında sıcak, besleyici ve destekleyici bir ilişki koruyucu bir faktör olabilir. Çocuklar ebeveynleri tarafından sevildiğini, değer verildiğini ve anlaşıldığını hissettiğinde, sağlıklı duygusal gelişimi destekleyebilir ve KOKGB geliştirme olasılığını azaltabilir (Mayo Clinic, 2023). Etkili ebeveynlik uygulaması, KOKGB’yi önlemenin başka bir yoludur. Tutarlı, açık ve uygun disiplin teknikleri, limitleri belirleme ve uygulama, rehberlik ve olumlu pekiştirme sağlama, KOKGB riskini azaltabilir (Frontiers, 2017). Sosyal destek etkili bir yoldur. Akranlar, öğretmenler ve diğer yetişkinlerle olumlu ilişkilere sahip olmak, KOKGB riskine karşı tampon görevi görebilir. Destekleyici sosyal ağlar ve topluluk kaynaklarına erişim de koruyucu olabilir. Okul, çocuklar için önemli bir gelişim noktasıdır; bu nedenle okul bağlılığı ve başarısı etkili bir önleyici faktördür. Akademik katılım, olumlu öğretmen-öğrenci ilişkileri ve destekleyici bir okul ortamı gibi olumlu okul deneyimleri KOKGB riskini azaltabilir (Grizenko ve Pawluik, 1994). Dayanıklılık ve başa çıkma psikolojik olarak KOKGB için bir önlem faktörüdür. Etkili başa çıkma becerileri, problem çözme becerileri, duygu düzenleme stratejileri ve dayanıklılık geliştirmek, bireylerin zorluklarla baş etmelerine ve stresörlerle başa çıkmalarına yardımcı olabilir. Bu beceriler, KOKGB riskini azaltabilir ve uyumlu davranışı teşvik edebilir (School Of Behavioral Health, 2019). Tüm bu faktörlerin yanı sıra, ruh sağlığı hizmetleri, danışmanlık ve ders dışı etkinlikler gibi topluluk kaynaklarının mevcudiyeti, çocuklar ve aileler için ek destek ve koruyucu faktörler sağlayabilir (Dunsmore ve diğerleri, 2012).

Tartışma
Kişide KOKGB gelişimine neden olan risk faktörlerinden ve KOKGB gelişimini önlemek için kullanılan koruyucu faktörlerden bahsettik. KOKGB için önleme ve müdahale stratejileri, bozukluğun etkisini azaltmak ve bireyler için olumlu sonuçları teşvik etmek için gereklidir. Genetik, psikoloji, sosyal ve okul ortamı, ayrıca ebeveynliğin KOKGB’yi tetikleyebileceğini biliyoruz. Bu risk faktörlerinin yanı sıra KOKGB için önleyici yollarımız da var. Bu faktörlerin adları, olumlu ebeveyn-çocuk ilişkisi, etkili ebeveynlik uygulamaları, sosyal destek, okul bağlılığı ve başarısı, yılmazlık ve başa çıkma, son olarak da destek almadır. Koruyucu faktörlerin birlikte çalıştığını ve bir veya daha fazlasının varlığının KOKGB’ye karşı bağışıklığı garanti etmediğini not etmek önemlidir. Ek olarak, koruyucu faktörlerin etkisi, bireysel koşullara ve risk faktörleriyle etkileşime bağlı olarak değişebilir (Cleveland Clinic, 2022). Müdahaleler ve önleme çabaları, risk faktörlerini ele alırken koruyucu faktörleri güçlendirmeye odaklanmalıdır. Önleme ve müdahale stratejilerini bireylerin benzersiz ihtiyaçlarına göre uyarlamak ve bireyin gelişim aşamasını, semptomların şiddetini ve mevcut spesifik risk faktörlerini dikkate almak önemlidir. Ebeveynler, bakıcılar, eğitimciler, ruh sağlığı uzmanları ve toplum paydaşları arasındaki iş birliği, başarılı önleme ve müdahale çabaları için çok önemlidir. Hem bireysel hem de çevresel faktörleri ele alan ve sürekli destek sağlayan erken müdahale, KOKGB’li bireyler için sonuçları iyileştirmenin anahtarıdır (Tee-Melegrito, 2023).

Uzman Psikolog / Pedagog Mustafa Cem Oğuz

Stajyer Psikolog Pelin Kaplanoğlu

References
American Psychiatric Association. (2012). DSM-IV and DSM-5 Criteria for the Oppositional Defiant Disorder. American psychiatric association, 15.
Aurora Health Care (2023). Oppositional defiant disorder (odd). https://www.aurorahealthcare.org/services/behavioral-health-addiction/oppositional-defiant-disorder
Better Health Care (2014, August 31). Oppositional defiant disorder (odd). https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/oppositional-defiant-disorder-odd
Burke J. D., Romano-Verthelyi A. M. (2018). Oppositional defiant disorder. APA PSYCNET. https://psycnet.apa.org/record/2018-35812-002
Cleveland Clinic (2022, May 16). Oppositional defiant disorder (odd). https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9905-oppositional-defiant-disorder
Dunsmore J. C., Booker J. A., Ollendick T. H. (2012, February 15). Parental emotion coaching and child emotion regulation as protective factors for children with oppositional defiant disorder. WILEY ONLINE LIBRARY. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9507.2011.00652.x
DeMaso D.R., (2012). Oppositional defiant disorder. BOSTON CHILDRENS HOSPITAL. https://www.childrenshospital.org/conditions/oppositional-defiant-disorder
Grizenko N., Pawluik N. (1994, October). Risk and protective factors for disruptive behavior disorders in children. WILEY ONLINE LIBRARY. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1037/h0079566

Liu X., Lin X., Zhou Q., Zhou N., Li Y., Lin D. (2017, April 4). Family and individual risk and protective factors of depression among chinese migrant children with oppositional defiant disorder symptoms. FRONTIERS. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2017.00508/full
Mayo Clinic (2023, January 4). Oppositional defiant disorder (odd). https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/oppositional-defiant-disorder/symptoms-causes/syc-20375831
Noordermeer D. S., Luman M., Weeda W. D., Buitelaar J. K., Richards J. S., Hartman C. A., Hoekstra P. J., Franke B., Heslenfeld D. J., Oosterlaan J. (2017, March 10). Risk factors for comorbid oppositional defiant disorder in attention-deficit/hyperactivity disorder. NATIONAL LIBRARY OF MEDICINE. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5610221/
Tee-Melegrito R. A. (2023, January 9). Treatment for oppositional defiant disorder. MEDICAL NEWS TODAY. https://www.medicalnewstoday.com/articles/treatment-for-oppositional-defiance-disorder
The American Journal of Psychiatry (2006). Oppositional defiant disorder. https://ajp.psychiatryonline.org/doi/abs/10.1176/ajp.150.12.1769
Rey, J. M. (1993). Oppositional defiant disorder. APA PSYCNET. https://psycnet.apa.org/record/1994-25809-001
School of Behavioral Health (2023). Faculty field notes: oppositional defiant disorder. LOMA LINDA UNIVERSITY. https://behavioralhealth.llu.edu/blog/faculty-field-notes-oppositional-defiant-disorder#:~:text=What%20are%20the%20protective%20factors,less%20vulnerable%20to%20developing%20ODD.